Γράφει και φωτογραφίζει η Ιφιγένεια Τσαντίλη M.Sc., Δημοσιογράφος-Επικοινωνιολόγος

“Σπούδασα στο σχολείο της ζωής, διάβαζα μόνη μου και σε όλες τις ομιλίες που έκανα, ήταν από την ψυχή μου βγαλμένα τα λόγια, γι’ αυτό είχαν απήχηση. Είμαι μια απλή γυναίκα, μια Ελληνοκύπρια που θα αγωνίζομαι όσο ζω για το Δίκαιο και την Ειρήνη”. Αντρούλα Αριστοδήμου

Πόλεμος, καταστροφή, νεκροί, τραυματίες, αγνοούμενοι, ξεριζωμένοι. Πού είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα, αναρωτιόμαστε αλλά δεν υπάρχει απάντηση. Αυτός ο τελευταίος πόλεμος, που μαίνεται στη Λωρίδα της Γάζας, ξέσπασε στις 7 Οκτωβρίου 2023 και γέμισε όλεθρο τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, ανταλλαγές πυρών, μέχρι τον αφανισμό της μιας ή της άλλης πλευράς. Μέχρις εσχάτων.

Την επόμενη ημέρα, παντού και πάντα μετράμε πληγές που δεν σβήνουν όσα χρόνια κι αν περάσουν. Δυο καυτά και άλυτα θέματα μεταφέραμε και στον 21ο αιώνα, το Μεσανατολικό και το Κυπριακό ζήτημα.


Καζάνι που βράζει στο Ισραήλ, ο κύβος ερρίφθη και οι άμαχοι πληρώνουν με τη ζωή τους το τίμημα να είναι στην μια ή στην άλλη πλευρά. Είναι το ίδιο αποτέλεσμα όμως για τους αμάχους που τρέπονται σε φυγή ή κρύβονται στα καταφύγια με την ψυχή στο στόμα και δεν έχουν την δυνατότητα να θρηνήσουν ούτε για τους νεκρούς τους.

Με αφορμή την είδηση ότι περισσότερα από 1 εκατομμύριο παιδιά υποφέρουν εν μέσω της κλιμακούμενης ανθρωπιστικής κρίσης στη Γάζα, αλλά και της πρόσφατης Ημέρας Αγνοουμένων, συνέδεσα το τώρα με το παρελθόν, το οποίο όμως είναι ακόμα ζωντανό. Το κρατούν στην επικαιρότητα όσοι ακόμα αγωνίζονται για την αποκατάσταση του δικαίου.

Στα δελτία ειδήσεων βλέπουμε εικόνες φρίκης, νεκρά ή τρομοκρατημένα παιδιά, μανάδες να κρατούν φωτογραφίες αγνοουμένων με την αγωνία ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους και ξαναθυμόμαστε τις μανάδες στην Κύπρο. Γυναίκες έτρεχαν στα οδοφράγματα για να μάθουν νέα για τους αγαπημένους, για τα παιδιά τους, των οποίων τα ίχνη χάθηκαν και δεν ήξεραν αν υπάρχουν ακόμα στη ζωή και πού βρίσκονται μετά την τουρκική εισβολή, το 1974, όταν τους “χτύπησε” βάναυσα ο Αττίλας.


Φωτογραφία από αφίσα ταινίας Μ.Κακογιάννη


Η Ημέρα Αγνοουμένων, μια ημέρα μνήμης την Κυριακή 29 Οκτωβρίου 2023 και διαβάζουμε ότι γίνονται ταυτοποιήσεις αγνοουμένων, 49 χρόνια μετά την τουρκική εισβολή. Με την αλλαγή του τρόπου προσέγγισης των πολιτών «αυξήθηκε η ροή πληροφοριών με θετικά αποτελέσματα και ήδη σε ένα μήνα είχαμε πάνω από 6 ταυτοποιήσεις» αγνοουμένων, δήλωσε η Επικεφαλής Ανθρωπιστικών Θεμάτων Αγνοουμένων και Εγκλωβισμένων, Άννα Αριστοτέλους, μιλώντας στη Γενική Συνέλευση της Πανελλήνιας Επιτροπής Γονέων και Συγγενών Αδήλωτων Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων της Κυπριακής τραγωδίας, στην Αθήνα, κατά την Ημέρα Αγνοουμένων.

«Ο πόλεμος δεν έχει πατρίδα, είναι σκέτη καταστροφή», μας λέει μια από τις ελάχιστες γυναίκες που ζουν και ακόμα κρατούν αναμμένη τη φλόγα της ελπίδας για τους αγνοούμενους, η Αντρούλα Αριστοδήμου.

Ημέρα μνήμης, ασυναίσθητα σκέφτηκα την κα Αντρούλα, στη Λευκωσία, που είναι η ζωντανή ιστορία των αγνοουμένων της Κύπρου, μια γυναίκα σύμβολο ανθρωπιάς, αγωνιστικότητας, αλληλεγγύης και πατριωτισμού.

«Αντιστέκομαι στην κατοχή, στο άδικο, στη λήθη, αντίσταση σε όσους ξεγράφουν το θέμα των αγνοουμένων», διάβασα σε μια εφημερίδα, ανάμεσα στις πολλές που μου δείχνει στο σπίτι της που έχει μετατρέψει σε Μουσείο Aγνοουμένων.



Την ρωτάω για τον πρόσφατο πόλεμο και μου απαντά με την δύναμη που την διακρίνει ότι “οι δυνατοί αποφασίζουν για τις τύχες μας“.
Με καλοδέχεται, μετά τη συνάντηση μας στο ΡΙΚ, όπου μας σύστησε η συνάδελφος και φίλη Αθηνά Βιολάρη, για να μου δείξει τον κήπο των αγνοούμενων και το δωμάτιο τους που κάθε ημέρα καίει το καντήλι τους. Χώρος προσευχής.

Στον κήπο της ποτίζει καθημερινά με τον σύζυγο της τον Άριστο τα δένδρα και τα φυτά που έφερε από τις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου, φυτεύοντας συμβολικά σπόρους ελπίδας για να έρθει η πολυπόθητη ειρήνη στην Κύπρο.

Διαβάζω μία επιγραφή: «Ο κήπος είναι αφιερωμένος σε όλους εκείνους που έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία της Κύπρου μας».


Η γράφουσα με την Αντρούλα Αριστοδήμου στη Λευκωσία 2023


Ταύτισε τη ζωή της με τον αγώνα για τον εντοπισμό των αγνοουμένων. Ταξίδια στο εξωτερικό για να ενημερώνεται η διεθνής κοινότητα, πορείες εξαντλητικές, διαδηλώσεις στα οδοφράγματα, απεργίες πείνας, κακουχίες. 49 χρόνια στα οδοφράγματα με τις μητέρες των αγνοουμένων συμπατριωτών της.
1.619 άνθρωποι για τους οποίους η τουρκική κυβέρνηση δεν έδωσε στοιχεία και οι μανάδες αγωνίζονται έναν άνισο αγώνα, ενάντια στο χρόνο και τις άγνωστες συνθήκες που κρατούνται οι αγαπημένοι τους αιχμάλωτοι στις φυλακές ή εργάτες σε συνθήκες άθλιες.

Κάποιοι λίγοι που επέστρεψαν από την αιχμαλωσία, όπως ο Λάμπρος Πλίτσης, δραπέτης το 1977, δικαίωσαν τον αγώνα τους γιατί δήλωσαν ότι υπάρχουν επιζώντες. Ανάμεσα στους άνδρες είναι και 112 γυναίκες. «Σας ρωτώ αυτές οι γυναίκες πολεμούσαν; Γιατί τις έπιασαν; Κανείς ποτέ δεν απάντησε».

Η Αντρούλα Αριστοδήμου πρωτοστάτησε στους αγώνες και ας μην είχε εκείνη παιδί να αναζητήσει. Είχε αγνοούμενο τον 19χρονο ξάδελφό της Στέλιο Αντωνίου, μαζί με άλλους τέσσερις αγνοούμενους της Κυπερνούντας.

Μια Ελληνίδα μάνα, του αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού, Κυριάκου Καρέτσου, την όρκισε να πηγαίνει όσο ζει και να ψάχνει στοιχεία για το δικό της παιδί, γιατί ήταν μακριά και δεν μπορούσε. «Θέλω να σταθείς μάνα και αδελφή. Όταν βρεις το γιο μου να του πεις ότι καρδιά μου δεν άντεξε να τον περιμένει, η φίλη μου πέθανε. Από τότε τον υιοθέτησα».

Έφτιαξαν ένα σύλλογο γυναικών που μετά τον πόλεμο συγκεντρώθηκαν στη Πλατεία Ελευθερίας και από εκεί έκαναν πορείες, έτρεχαν παντού. Στην Αγγλία, στις Βρυξέλλες σε όλο τον κόσμο.
Η κα Αντρούλα άλλωστε, από τη νεανική της ηλικία ήταν στον αγώνα.


Γυναίκες στα οδοφράγματα σε πορείες διαμαρτυρίας


Δεν είναι τυχαίο που της έδωσαν το πηλίκιο στρατιώτη και την ελληνική σημαία για την ΕΟΚΑ, τότε κοριτσάκι που μετέφερε σημειώματα για να φύγει ο Άγγλος κατακτητής στους αγώνες της ΕΟΚΑ Α’ από το 1955-1959.

Γεννήθηκε στην Κυπερνούντα σε οικογένεια με έξι παιδιά και δεν τελείωσε όλες τις τάξεις του δημοτικού και πήγαινε λίγες ημέρες στην κάθε τάξη, δεν είχαν τη δυνατότητα οι γονείς να στέλνουν τα παιδιά στο σχολείο σε καθημερινή βάση. «Σπούδασα στο σχολείο της ζωής, διάβαζα μόνη μου και όλες τις ομιλίες που έκανα ήταν από την ψυχή μου βγαλμένα τα λόγια, γι’ αυτό είχαν απήχηση. Είμαι μια απλή γυναίκα, μια Ελληνοκύπρια που θα αγωνίζομαι όσο ζω για το Δίκαιο και την Ειρήνη».


Με τον σύζυγό της ‘Αριστο στον κήπο των Αγνοουμένων


Το 1974 ήταν 30 ετών παντρεμένη με δυο μωρά. Στην εισβολή είχε τα δυο παιδιά της μικρά. Ο γιος της τριών ετών και η κόρη της ενός έτους, αβάπτιστη. «Ζήσαμε τη λαίλαπα του πολέμου σε όλο της το μεγαλείο και τις αγριότητες των Τούρκων, όπως και την αδιαλλαξία τους να βρεθεί λύση. Στη δεύτερη εισβολή 14 Αυγούστου 1974, οι Τούρκοι κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος της πόλης και «όταν επιστρέψαμε έμενα το βράδυ ξάγρυπνη, γιατί το σπίτι μας ήταν απέναντι από τα τουρκικά φυλάκια στην περιοχή του Αγίου Παύλου και άφηνα τα φώτα ανοιχτά για να νομίζουν οι Τούρκοι ότι μένει κόσμος εκεί, όπως έκαναν και άλλοι πολίτες για να τους ανακόψουμε, ενώ στο σπίτι ήμουν μόνη με τα μωρά μου, ο Αρίστος στο μέτωπο ως έφεδρος καταδρομέας.
Στη γραμμή ένα δυο σπίτια ήταν κατοικημένα, αλλά αφήναμε ανοικτά τα φώτα, για να νομίζουν ότι μέχρι εκεί σε εμάς ζούσαν Κύπριοι.

Για τρία χρόνια είχαμε εχθροπραξίες και κάποιες φορές έτρεχα από το σπίτι, γιατί γέμιζαν σφαίρες τους τοίχους και δεν μπορούσαμε να μείνουμε εκεί, αλλά ξαναγυρίσαμε γιατί δεν είχαμε που αλλού να πάμε».
Ήθελαν να κρατηθεί η Λευκωσία.

«Είχα μωρό την ώρα των βομβαρδισμών και τα είχα στην αγκαλιά μου κι έτρεχα μες τη φουρτούνα του πολέμου. Το ίδιο τώρα ζουν κι αυτές οι γυναίκες, οι Παλαιστήνιες, βαστούν τα μωρά τους στην αγκαλιά και προσπαθούν να τα φυλάξουν. Έφεραν στην Κύπρο ασυνόδευτα μωρά από τη Γάζα. Τα βάζουνε μέσα στα πλοία και τα φέρνουν στην Κύπρο. Αυτές τις ημέρες ξυπνάει πάλι το τραύμα μας. Σκέφτεσαι, έρχεσαι πίσω και σκέφτεσαι εκείνες τις στιγμές.

Δεν είναι στο χέρι μας, εμείς μόνο ζούμε την καταστροφή πληγωνόμαστε, κρατάμε εκείνες τις πληγές ανοιχτές. Οι μεγάλοι αποφασίζουν για τις ζωές μας και είναι άδικο ακόμα και σήμερα να συμβαίνει αυτό. Να ξαναψάχνουν για αγνοούμενους, να ξαναζούν άνθρωποι την αγριότητα του πολέμου».


Φωτογραφία από το αρχείο της κας Αριστοδήμου, Οκτ.2004


Για τον πρόσφατο πόλεμο στη Γάζα μου απαντά με την δύναμη που την διακρίνει: «Πρέπει οι μεγάλοι της γης να σκεφτούν πώς να κάνουν ειρήνη. Κρίμα τα παιδιά του κόσμου, ο άμαχος πληθυσμός. Οι πολιτικοί σκέφτονται μόνο πώς να έχουν περισσότερη εξουσία και δε σκέφτονται την ζωές των ανθρώπων, τους αμάχους, τα παιδιά του κόσμου τούτου, τις μανάδες που υποφέρουν».

Αυτές τις ημέρες που γιορτάζουμε το ΟΧΙ την ρωτάω πώς νιώθει. «Εμείς οι μανάδες των οδοφραγμάτων μιλούμε μεταξύ μας και αναρωτιόμαστε τι γιορτάζουμε, αφού ακόμα εμείς είμαστε σκλαβωμένοι;

Αν ήμασταν 100, μόνο δυο τρεις μπορούν σήμερα να περπατήσουν.
Οι υπόλοιπες έχουν φύγει από τη ζωή, περιμένοντας νέα για τα παιδιά τους».

Κλείνοντας την κουβέντα μας της ζητώ να κάνει μια ευχή, εκείνη που ξέρει να περιμένει και να αγωνίζονται με καρδιά λιονταριού. Ακόμα και σήμερα την επισκέπτονται σχολεία, για να διδαχτούν τα παιδιά την ζωντανή ιστορία και τους αγώνες αυτών των μανάδων.

«Εύχομαι για αυτούς τους λαούς τώρα που δοκιμάζονται όπως εμείς, να σταματήσει ο πόλεμος που κρατάει ήδη τόσες εβδομάδες. Ακόμα προσεύχομαι κάθε νύχτα να έρθουν καλύτερες μέρες για τα μωρά και τον άμαχο πληθυσμό».

Επιστρέφω στο σήμερα με ένα ποίημα της Κλαίρης Αγγελίδου, που είχα γνωρίσει ως Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού, στο αφιέρωμα της ΕΡΤ για την πράσινη γραμμή της Λευκωσίας, της τελευταίας μοιρασμένης πόλης στον κόσμο. Ένα ποίημα δικό της που μου διάβασε πριν χρόνια στο οδόφραγμα στη Λήδρας.



Φωτογραφία από το Μουσείο Αγνοουμένων στο σπίτι της κας Αντρούλας

«Όταν ξεριζωθείς από το σπίτι σου τα σημάδια της βίας γράφονται στην καρδιά σου
με πύρινα καρφιά.
Οι μέρες σου περνούν
μ´ατέλειωτο καημό,
κι οι νύχτες
απροσδιόριστα μεγάλες
με την ελπίδα της επιστροφής».

Κλαίρη Αγγελίδου, Ξεριζωμός, Λεμεσός 1984


Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε 3 Νοεμβρίου 2023 στη στήλη «Ιφιγένεια εν Αθήναις» στο Infowoman. Από τότε πέρασαν 15 μήνες ασίγαστου μίσους στη Λωρίδα της Γάζας, μεταξύ των δυο πλευρών, αποτέλεσμα ενός ακόμα αιματηρού πολέμου, με δεκάδες χιλιάδες νεκρών Παλαιστινίων και Ισραηλινών, στρατιωτών και άμαχου πληθυσμού. Σε μια κατεστραμμένη από αλλεπάλληλους βομβαρδισμούς περιοχή, όπως η Γάζα και η Δυτική όχθη, πώς να ξαναρχίσει η ζωή;

Εκτός από τις χιλιάδες ανεκτίμητες ζωές που χάθηκαν, μια εκτίμηση των ζημιών από τον ΟΗΕ που δημοσιεύθηκε νωρίτερα αυτόν τον μήνα, αναφέρει ότι μόνο η εκκαθάριση 50 εκατομμυρίων τόνων ερειπίων που άφησαν πίσω τους οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί, θα μπορούσε να διαρκέσει 21 χρόνια και να κοστίσει έως και 1,2 δισ. δολ.
Ενώ περισσότερα από 170.000 κτίρια έχουν καταστραφεί ή ισοπεδωθεί, σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα τον Δεκέμβριο το δορυφορικό κέντρο των Ηνωμένων Εθνών UNOSAT.
Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 69% του συνολικού αριθμού των υποδομών στη Λωρίδα της Γάζας.
Σε αυτό τον αριθμό περιλαμβάνονται συνολικά 245.123 οικιστικές μονάδες, σύμφωνα με εκτίμηση της UNOSAT. Επί του παρόντος, περισσότεροι από 1,8 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν επείγουσα ανάγκη για στέγαση στη Γάζα, όπως εκτιμά το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για το Συντονισμό των Ανθρωπιστικών Υποθέσεων, σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Χιλιάδες παραμένουν οι σωροί των νεκρών κάτω από τα ερείπια των κτιρίων, όπως αναφέρει το Reuters. Αυτά είναι τα αποτελέσματα του πολέμου και χιλιάδες ανθρώπινες κατεστραμμένες ζωές. Σοκαριστικές ιστορίες βίας. Ο παραλογισμός και η καταστροφική δύναμη της πολεμικής μηχανής αφανίζει τα πάντα στο διάβα της. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται αιματηρή και ολέθρια.

Οι νέες μανάδες του πολέμου στους καταυλισμούς,, καλούνται να μαζέψουν τα συντρίμμια της καταστροφής και να θρέψουν τα παιδιά τους.
Ο χρόνος θα δείξει αν θα κλείσουν και πότε οι πληγές ή αν θα ξανανοίξουν σύντομα.